Dwutlenek krzemu, znany również jako krzemionka lub E551, to powszechny składnik wielu suplementów diety i leków. Budzi on jednak wątpliwości dotyczące bezpieczeństwa jego stosowania. Czy jest szkodliwy dla naszego zdrowia, czy może całkowicie bezpieczny? W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu związkowi, jego właściwościom oraz wpływowi na organizm człowieka, opierając się na aktualnych badaniach naukowych i opiniach ekspertów.

Czym jest dwutlenek krzemu (E551)?

Dwutlenek krzemu (SiO₂), znany również jako krzemionka, to związek chemiczny składający się z atomów krzemu i tlenu. W suplementach diety występuje najczęściej pod oznaczeniem E551. Jest to substancja niezwykle powszechna w przyrodzie – stanowi główny składnik piasku, kwarcu i wielu skał występujących na Ziemi.

W przemyśle farmaceutycznym i spożywczym dwutlenek krzemu pełni rolę substancji przeciwzbrylającej. Oznacza to, że zapobiega on zlepianiu się składników, zapewniając odpowiednią konsystencję produktu i przedłużając jego trwałość. Z tego powodu E551 jest dodawany do:

• Tabletek i kapsułek z suplementami diety
• Proszków spożywczych
• Soli kuchennej
• Przypraw
• Produktów sypkich

Krzemionka występuje w kilku formach, a w suplementach najczęściej spotykana jest jako krzemionka koloidalna bezwodna, która charakteryzuje się bardzo drobną strukturą cząsteczkową, co pozwala na jej efektywne działanie jako środka przeciwzbrylającego.

Funkcje dwutlenku krzemu w suplementach

Dwutlenek krzemu nie jest dodawany do suplementów ze względu na wartości odżywcze, lecz pełni kluczowe funkcje technologiczne. Do najważniejszych z nich należą:

1. Zapobieganie zbrylaniu – krzemionka skutecznie absorbuje wilgoć, co zapobiega tworzeniu się grudek w produktach sypkich i tabletkach, zachowując ich jednolitą konsystencję.

2. Stabilizacja – pomaga utrzymać jednorodną strukturę produktu podczas przechowywania, co zapewnia równomierne rozłożenie składników aktywnych.

3. Ułatwienie produkcji – poprawia płynność proszków podczas procesu produkcyjnego, co znacząco ułatwia napełnianie kapsułek lub formowanie tabletek.

4. Przedłużenie trwałości – poprzez kontrolowanie wilgotności, E551 pomaga zachować właściwości produktu przez dłuższy czas, zapobiegając degradacji składników aktywnych.

Warto podkreślić, że ilość dwutlenku krzemu w suplementach jest zwykle niewielka, zazwyczaj stanowi mniej niż 2% całkowitej masy produktu, co jest ilością wystarczającą do pełnienia funkcji technologicznych bez nadmiernego obciążania organizmu.

Bezpieczeństwo dwutlenku krzemu – co mówią badania?

Kwestia bezpieczeństwa dwutlenku krzemu w suplementach diety jest przedmiotem licznych badań naukowych. Oto najważniejsze ustalenia:

Opinie organizacji regulacyjnych:

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) dokładnie ocenił bezpieczeństwo E551 i uznał go za dopuszczalny dodatek do żywności. W 2018 roku EFSA przeprowadziła ponowną, kompleksową ocenę i nie zidentyfikowała żadnych nowych dowodów, które wskazywałyby na konieczność zmiany dotychczasowych zaleceń czy ograniczenia stosowania tego związku.

Według EFSA, dwutlenek krzemu jest substancją o niskiej toksyczności, która w większości przypadków nie jest wchłaniana przez organizm i jest wydalana w niezmienionej formie.

Wchłanianie i metabolizm:

Badania naukowe konsekwentnie wskazują, że dwutlenek krzemu w formie stosowanej w suplementach (amorficznej) jest bardzo słabo wchłaniany z przewodu pokarmowego. Większość spożytej krzemionki (ponad 95%) przechodzi przez układ trawienny i jest wydalana z kałem, nie wchodząc do krwiobiegu ani nie gromadząc się w tkankach.

Potencjalne zagrożenia:

Warto rozróżnić różne formy dwutlenku krzemu:
– Krzemionka krystaliczna (np. kwarc) – może być szkodliwa przy długotrwałym wdychaniu (dotyczy głównie narażenia zawodowego w górnictwie czy budownictwie)
– Krzemionka amorficzna (E551) – uznawana za bezpieczną w zastosowaniach spożywczych i farmaceutycznych

Niektóre badania na modelach zwierzęcych sugerowały możliwość akumulacji nanocząstek krzemionki w organizmie, jednak badania te przeprowadzono przy użyciu znacznie wyższych dawek niż te obecne w suplementach – często setki razy przekraczających ilości, które człowiek mógłby przyjąć z suplementami diety.

Kontrowersje i wątpliwości dotyczące E551

Mimo ogólnie pozytywnych ocen bezpieczeństwa, wokół dwutlenku krzemu pojawiają się pewne kontrowersje, które warto rozważyć:

Nanocząsteczki:

Niektórzy badacze wyrażają obawy dotyczące stosowania dwutlenku krzemu w formie nanocząstek (o wielkości poniżej 100 nanometrów). Istnieją przypuszczenia, że tak małe cząsteczki mogą przenikać przez bariery biologiczne, takie jak bariera krew-mózg, i potencjalnie gromadzić się w tkankach. Jednak badania w tym zakresie nie dostarczają jednoznacznych dowodów na szkodliwość w dawkach stosowanych w suplementach.

Długotrwałe spożycie:

Brakuje kompleksowych badań dotyczących skutków długotrwałego, regularnego spożywania dwutlenku krzemu z wielu różnych źródeł jednocześnie. Większość badań koncentruje się na krótkoterminowych efektach lub pojedynczych dawkach, co pozostawia pewną lukę w wiedzy naukowej na temat kumulatywnego wpływu tego związku.

Indywidualna wrażliwość:

Jak w przypadku wielu dodatków do żywności, niektóre osoby mogą wykazywać indywidualną wrażliwość na dwutlenek krzemu, co może objawiać się reakcjami alergicznymi lub nietolerancją. Są to jednak przypadki rzadkie i słabo udokumentowane w literaturze medycznej, co sugeruje, że problem ten nie jest powszechny.

Praktyczne wskazówki dla konsumentów suplementów

Jeśli obawiasz się obecności dwutlenku krzemu w suplementach, możesz rozważyć następujące kroki, które pomogą Ci podejmować świadome decyzje:

1. Czytaj etykiety – dwutlenek krzemu może być wymieniony jako: E551, silica, silicon dioxide, krzemionka koloidalna bezwodna. Znajdziesz go zwykle na końcu listy składników, co wskazuje na niewielką zawartość.

2. Wybieraj suplementy w płynie – produkty płynne rzadziej zawierają substancje przeciwzbrylające, ponieważ z oczywistych względów nie ma w nich problemu zbrylania się składników.

3. Skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą – jeśli masz konkretne obawy zdrowotne związane z przyjmowaniem suplementów zawierających E551, zwłaszcza jeśli cierpisz na przewlekłe schorzenia.

4. Zachowaj umiar – unikaj przyjmowania wielu różnych suplementów jednocześnie, co mogłoby zwiększyć łączną ilość spożywanego dwutlenku krzemu i innych dodatków.

5. Szukaj alternatyw – na rynku dostępne są suplementy, które wykorzystują naturalne substancje przeciwzbrylające, takie jak ryż, celuloza czy ekstrakty roślinne, jeśli preferujesz produkty z minimalnąilością dodatków syntetycznych.

Kiedy warto zachować szczególną ostrożność?

Osoby z przewlekłymi chorobami nerek lub wątroby powinny być szczególnie ostrożne przy stosowaniu jakichkolwiek dodatków do żywności, w tym dwutlenku krzemu, i zawsze konsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji. Te organy odpowiadają za filtrowanie i usuwanie substancji obcych z organizmu, a ich upośledzenie może teoretycznie wpływać na metabolizm i wydalanie różnych związków.

Dwutlenek krzemu (E551) jest ogólnie uznawany za bezpieczny dodatek do suplementów diety w ilościach dopuszczonych przez przepisy. Aktualne badania nie potwierdzają obaw dotyczących jego rakotwórczości czy istotnej szkodliwości dla zdrowia człowieka. Większość spożytego dwutlenku krzemu nie jest wchłaniana przez organizm i zostaje wydalona w naturalny sposób.

Jak w przypadku wszystkich składników suplementów, kluczowe znaczenie ma umiar i świadomość tego, co przyjmujemy. Warto pamiętać, że najlepszym źródłem składników odżywczych pozostaje zróżnicowana, zbilansowana dieta, a suplementy powinny stanowić jedynie jej uzupełnienie, a nie zastępstwo. Zamiast obawiać się niewielkich ilości substancji pomocniczych, warto skupić się na ogólnej jakości suplementów i ich rzeczywistej przydatności w naszej codziennej diecie.