Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się naprzemiennymi epizodami manii lub hipomanii oraz depresji. Rozpoznanie tego schorzenia może być wyzwaniem, ponieważ jego objawy często przypominają inne zaburzenia psychiczne. Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mają kluczowe znaczenie dla jakości życia osób dotkniętych tą chorobą. W tym artykule przedstawiamy, jak rozpoznać chorobę dwubiegunową, jakie są jej charakterystyczne objawy oraz jakie testy diagnostyczne mogą pomóc w postawieniu właściwej diagnozy.

Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa?

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), dawniej nazywana psychozą maniakalno-depresyjną, to przewlekłe zaburzenie psychiczne charakteryzujące się znacznymi wahaniami nastroju. Osoba cierpiąca na ChAD doświadcza naprzemiennych epizodów podwyższonego nastroju (mania lub hipomania) oraz obniżonego nastroju (depresja), które mogą drastycznie wpływać na codzienne funkcjonowanie, relacje społeczne i zdolność do pracy.

Choroba afektywna dwubiegunowa to zaburzenie, w którym występują cykliczne zmiany nastroju od skrajnie podwyższonego (mania) do głęboko obniżonego (depresja), znacząco wpływające na codzienne funkcjonowanie.

Wyróżnia się kilka typów choroby dwubiegunowej:

  • ChAD typu I – charakteryzuje się występowaniem pełnoobjawowych epizodów maniakalnych i depresyjnych
  • ChAD typu II – występują epizody hipomanii (łagodniejsza forma manii) oraz depresji
  • Cyklotymia – łagodniejsza forma zaburzenia z mniej intensywnymi wahaniami nastroju

Choroba afektywna dwubiegunowa dotyka około 1-2% populacji, a pierwsze objawy najczęściej pojawiają się w późnej adolescencji lub wczesnej dorosłości, choć mogą wystąpić również u dzieci. Warto pamiętać, że średnio upływa 5-10 lat od pojawienia się pierwszych symptomów do postawienia właściwej diagnozy, co znacząco opóźnia rozpoczęcie odpowiedniego leczenia.

Charakterystyczne objawy choroby dwubiegunowej

Rozpoznanie choroby dwubiegunowej opiera się na identyfikacji charakterystycznych wzorców zmian nastroju. Kluczowe jest rozpoznanie zarówno objawów maniakalnych/hipomaniakalnych, jak i depresyjnych, a także zrozumienie ich wpływu na codzienne funkcjonowanie osoby.

Objawy epizodu maniakalnego

  • Wzmożona energia i aktywność – osoba czuje się niezmordowana, podejmuje wiele działań jednocześnie
  • Podwyższony, euforyczny nastrój lub drażliwość – nadmierna wesołość lub przeciwnie – irytacja przy najmniejszej prowokacji
  • Zmniejszona potrzeba snu – osoba może funkcjonować po zaledwie kilku godzinach snu, nie odczuwając zmęczenia
  • Przyspieszony tok myślenia i mowy – charakterystyczna „gonitwa myśli” i mowa, za którą trudno nadążyć
  • Zwiększona rozpraszalność i trudności z koncentracją na jednym zadaniu
  • Podwyższona samoocena, czasem osiągająca poziom wielkościowych urojeń – przekonanie o posiadaniu wyjątkowych zdolności lub mocy
  • Angażowanie się w ryzykowne zachowania – nieprzemyślane wydatki, ryzykowne inwestycje, promiskuityzm
  • Zwiększona aktywność społeczna i zawodowa – podejmowanie wielu projektów jednocześnie

Objawy epizodu depresyjnego

  • Obniżony nastrój utrzymujący się przez większość dnia, prawie codziennie
  • Utrata zainteresowania i przyjemności z wcześniej lubianych aktywności (anhedonia)
  • Znaczące zmiany apetytu i wagi – spadek lub wzrost bez stosowania diety
  • Zaburzenia snu – bezsenność lub nadmierna senność niemal codziennie
  • Zmęczenie i utrata energii – nawet drobne czynności wymagają ogromnego wysiłku
  • Uczucie bezwartościowości lub nieuzasadnionej winy – nadmierne, często nieracjonalne poczucie winy
  • Trudności z koncentracją i podejmowaniem decyzji – nawet w błahych sprawach
  • Myśli samobójcze lub o śmierci – od ogólnych myśli o śmierci po konkretne plany samobójcze

Ważne: W chorobie dwubiegunowej epizody mogą trwać od kilku dni do kilku miesięcy, a między nimi mogą występować okresy stabilnego nastroju. U niektórych osób mogą też występować stany mieszane, w których objawy manii i depresji pojawiają się jednocześnie, co jest szczególnie trudne do zniesienia i wiąże się z podwyższonym ryzykiem samobójstwa.

Testy i metody diagnostyczne

Diagnoza choroby afektywnej dwubiegunowej jest procesem złożonym i wymaga dokładnej oceny klinicznej przez specjalistę zdrowia psychicznego. Nie istnieje pojedynczy test laboratoryjny, który mógłby jednoznacznie potwierdzić to zaburzenie. Diagnoza opiera się na obserwacji objawów, ich przebiegu czasowym i wpływie na funkcjonowanie.

Wywiad kliniczny

Podstawą diagnozy jest szczegółowy wywiad kliniczny, podczas którego psychiatra zbiera informacje o:

  • Historii występowania objawów i ich przebiegu w czasie
  • Rodzinnej historii zaburzeń psychicznych (ChAD ma silny komponent genetyczny)
  • Wpływie objawów na codzienne funkcjonowanie w różnych sferach życia
  • Wcześniejszych epizodach podwyższonego lub obniżonego nastroju
  • Stosowanych lekach i substancjach psychoaktywnych, które mogą wpływać na obraz kliniczny

Kwestionariusze i skale oceny

W procesie diagnostycznym pomocne mogą być standaryzowane narzędzia oceny, takie jak:

  • Kwestionariusz Zaburzeń Nastroju (MDQ, Mood Disorder Questionnaire) – krótki test przesiewowy pomagający zidentyfikować osoby z potencjalnym ryzykiem ChAD
  • Skala Oceny Depresji Hamiltona (HAM-D) – oceniająca nasilenie objawów depresyjnych
  • Skala Oceny Manii Younga (YMRS) – mierząca nasilenie objawów maniakalnych
  • Test CHAD II – narzędzie pomocnicze w diagnozie i monitorowaniu przebiegu choroby

Należy pamiętać, że testy przesiewowe mogą wskazywać jedynie na prawdopodobieństwo występowania zaburzenia i nie zastępują profesjonalnej diagnozy klinicznej.

Diagnostyka różnicowa

Ważnym elementem procesu diagnostycznego jest wykluczenie innych stanów, które mogą powodować podobne objawy:

  • Zaburzenia schizoafektywne – które łączą objawy schizofrenii i zaburzeń nastroju
  • Zaburzenia osobowości (szczególnie typu borderline) – charakteryzujące się niestabilnością emocjonalną
  • Zaburzenia lękowe – mogące przypominać stany depresyjne lub pobudzenie maniakalne
  • Choroby somatyczne (np. zaburzenia tarczycy, guzy mózgu) – mogące wpływać na nastrój i zachowanie
  • Efekty działania substancji psychoaktywnych – narkotyki, alkohol mogą wywoływać objawy podobne do ChAD
  • Działania niepożądane niektórych leków – np. sterydy, leki przeciwdepresyjne mogą wywoływać stany maniakalne

Choroba dwubiegunowa u dzieci i młodzieży

Rozpoznanie choroby dwubiegunowej u dzieci i młodzieży stanowi szczególne wyzwanie diagnostyczne. Objawy mogą różnić się od tych obserwowanych u dorosłych, a ponadto mogą nakładać się na inne zaburzenia rozwojowe, co utrudnia postawienie właściwej diagnozy.

Charakterystyczne cechy ChAD u młodszych pacjentów to:

  • Częstsze i szybsze zmiany nastroju (tzw. rapid cycling) – nastrój może zmieniać się nawet kilka razy w ciągu dnia
  • Przewaga stanów mieszanych – jednoczesne występowanie objawów manii i depresji
  • Większa drażliwość niż euforia w epizodach maniakalnych – dzieci częściej są rozdrażnione niż nadmiernie wesołe
  • Trudności z odróżnieniem od ADHD (nadpobudliwość psychoruchowa) – oba zaburzenia mogą objawiać się nadmierną aktywnością
  • Często współwystępujące zaburzenia zachowania – agresja, opozycyjność, trudności w szkole

Diagnoza w tej grupie wiekowej wymaga szczególnej ostrożności i uwzględnienia kontekstu rozwojowego. Zaleca się kompleksową ocenę przeprowadzoną przez specjalistów z doświadczeniem w psychiatrii dzieci i młodzieży, najlepiej w ramach zespołu multidyscyplinarnego.

Kiedy szukać pomocy specjalisty?

Należy rozważyć konsultację psychiatryczną, gdy obserwujemy u siebie lub bliskiej osoby:

  • Wyraźne, nietypowe wahania nastroju wpływające na codzienne funkcjonowanie
  • Okresy wzmożonej energii i aktywności naprzemiennie z okresami przygnębienia
  • Zachowania ryzykowne lub impulsywne podczas okresów podwyższonego nastroju
  • Myśli samobójcze lub o samookaleczeniu – wymagają natychmiastowej interwencji
  • Pogorszenie funkcjonowania zawodowego, szkolnego lub społecznego
  • Trudności w kontrolowaniu emocji, które wpływają na relacje z innymi

Ważne: W przypadku myśli samobójczych lub zachowań zagrażających zdrowiu i życiu należy niezwłocznie szukać pomocy w najbliższej izbie przyjęć szpitala psychiatrycznego lub dzwoniąc pod numer alarmowy 112. Nie należy zostawiać osoby w kryzysie samej.

Choroba afektywna dwubiegunowa jest przewlekłym zaburzeniem, które wymaga długoterminowego leczenia, jednak przy odpowiedniej terapii farmakologicznej, psychoterapii i wsparciu społecznym, osoby z tym rozpoznaniem mogą prowadzić satysfakcjonujące i produktywne życie. Kluczowym elementem jest wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia, co może znacząco poprawić rokowanie i zapobiec poważnym konsekwencjom nieleczonego zaburzenia, takim jak problemy zawodowe, rozpad związków, uzależnienia czy próby samobójcze.